Cruets voor water en wijn: kleine vazen met kostbare inhoud

Waarvoor worden liturgische kruisjes gebruikt? Laten we samen de geschiedenis en het gebruik ontdekken van twee zeer kleine, maar ook zeer kostbare en onmisbare liturgische voorwerpen voor de viering van de Eucharistie.

Water- en wijnkroezen of liturgische kroezen zijn twee kleine heilige vaten met wijn en water die gebruikt worden tijdens de eucharistieviering. In het algemeen is de wijnkroes van glas en altijd de grootste van de twee; ze zijn meestal van doorzichtig glas, zodat de inhoud in één oogopslag te zien is. Vroeger, toen ze niet van glas waren, werden ze gemarkeerd met een onderscheidend element, zoals een parel voor de waterkruis en een granaat voor de wijnkruis.

Meestal werden liturgische kroezen vóór de mis door de diaken of misdienaar klaargemaakt, samen met de andere liturgische toebehoren, en op een tafeltje gezet, klaar om op het juiste moment opgehaald te worden. Ze worden vaak op een dienblad geplaatst met daarnaast de manuterge, de kleine handdoek om de handen af te vegen.

De diaken of misdienaar brengt de kruisjes van het tafeltje naar het altaar bij het offertorium, zoals voorgeschreven in de beginselen en voorschriften van het Romeinse Missaal, samen met het brood, de kelk, de ciborie en alle andere voor de liturgie benodigde toebehoren.

Maar waarom mengt de priester water en wijn bij het offeren?

Zodra de liturgische kroezen op het altaar zijn geplaatst, giet de priester enkele druppels water in de wijnbeker. Het mengen van wijn met water gaat terug tot de oorsprong van de christelijke ceremonies, toen sterk alcoholische wijn werd gebruikt, waardoor het noodzakelijk werd deze met water te versnijden. Naast de praktische doeleinden werd de handeling van het mengen van het water en de wijn in de liturgische bekers het onderwerp van theologische speculaties. Allereerst is er de verwijzing in het evangelie (Johannes 19:34) naar het water en bloed dat samenvloeide uit de ribben van Christus, die door de speer van Longinus was verwond. In het algemeen duidde water de menselijke natuur aan, terwijl wijn de goddelijke natuur weerspiegelde. Clement van Alexandrië in de tweede eeuw na Christus herkende in het met wijn vermengde water de verlossing die het bloed van Christus brengt aan allen die in Hem geloven, terwijl Cyprianus en de agnostici in de derde eeuw na Christus bevestigden dat de met water vermengde wijn herinnerde aan de figuur van Christus die, door zich te “mengen” met de gelovigen, hun zonden op zich nam en zo een onverbrekelijke, onlosmakelijke band creëerde, precies zoals die tussen water en wijn als ze eenmaal vermengd zijn. In het Romeinse Missaal spreekt de priester, wanneer hij het water in de kelk giet, de volgende woorden uit: “Zoals dit water met de wijn wordt gemengd voor het sacrament van het Verbond, mogen wij verenigd worden met de goddelijkheid van Hem die onze menselijkheid heeft aangenomen”. Wij zien dus in het met wijn vermengde water een duidelijke verwijzing naar de incarnatie van Christus, naar de openbaring van zijn dubbele goddelijke en menselijke natuur.

Het water in de kroes mag voor geen enkel ander doel worden gebruikt, zoals het wassen van de handen. Om de handen van de priester en de heilige vaten te reinigen, moet het water uit een waterkan worden gebruikt. Liturgische kroezen moeten regelmatig worden schoongemaakt en de inhoud ervan moet regelmatig worden vervangen, vooral om te voorkomen dat de wijn zuur wordt.

Geschiedenis van liturgische kroezen

Het woord “buret” is afgeleid van het oude woord “buire”, dat een kruikvormige vaas met een tuit betekent.

Cruets voor water en wijn werden pas in de 11e eeuw opgenomen in het katholieke ceremonieel. Daarvoor, vanaf de vroegste dagen van het christendom, droeg elk lid van de gelovigen de wijn voor de mis in kolven die amulae werden genoemd. De priester of diaken goot de inhoud van de amulae in de kelk, waar iedereen dan van dronk, door het te mengen met water, of door het op te vangen in een groter vat, de hama, en dan de kolf terug te geven aan de eigenaar. De zo verzamelde wijn werd dan gebruikt voor de wijding en uitgedeeld aan de armen van de gemeenschap. Het water dat met de wijn werd vermengd, zat in een zogenaamde fons.

De synode van Würzburg in 1298 bepaalde dat liturgische kruisjes moesten worden gemaakt van glas, tin, goud of zilver, terwijl er geen precieze aanwijzingen zijn over de vorm die ze moesten hebben, behalve dat ze klein moesten zijn. We kunnen daarom drie hoofdcategorieën van vorm onderscheiden:

• kolf, met een lange hals, waarvan de bovenrand opent in de vorm van een kleine spitse tuit en zonder handvat ;
• kruik, met een gewelfd lichaam dat op een voet rust, een lange hals met een tuit of langwerpig in de vorm van een S, en een rolvormig handvat;
• een kruik, meestal zonder voet, met de bovenrand in de vorm van een tuit en een handvat.
• Liturgische kroezen zijn vaak versierd met decoratieve motieven, met name wijnranken en druiventrossen.

Altaarverdieners

De misdienaars zijn verantwoordelijk voor het bedienen van het altaar. Het is hun taak om na het offertorium de liturgische toebehoren naar het altaar te brengen en ze na de communie weer weg te halen.

Maar wie zijn de misdienaars? Zoals we in een vorig artikel al hebben gezien, zijn dat de misdienaars, de kinderen die de priester assisteren tijdens de mis. Zij worden door de Conciliaire Constitutie erkend als integraal onderdeel van de liturgische bediening. De misdienaars brengen in volgorde vanuit de sacristie naar het altaar de kelk compleet met corporaal (het vierkant van doek dat de kelk bedekt en tijdens de offerande op het altaar wordt gelegd), en altaarlinnen zoals de purificator (het doekje dat de priester gebruikt om zijn lippen af te vegen na het drinken en om de kelk en de pateen schoon te maken), de pateen (het bord met de hostie) en vervolgens de kruisjes met het water en de wijn. Zij bereiden ook het water en de purificator voor waarmee de celebrant zijn handen moet wassen.

Heilig water

In tal van artikelen hebben wij gewezen op het belang van water in de christelijke godsdienst. Niet alleen wijwater, dat elke dag de waarde van ons doopsel hernieuwt en het directe contact met Jezus bevordert. We moeten bedenken dat water het element bij uitstek is dat het leven bepaalt, want zonder water zou de mens niet kunnen leven. Bovendien heeft het de kracht om te zuiveren, om het vuil van het lichaam weg te wassen, maar ook, op geestelijk niveau, van de ziel, door deze te zuiveren van alle zonden, in de eerste plaats van de erfzonde, die dankzij het water van de doopvont wordt weggewassen. Geen wonder dat het zo belangrijk en kostbaar is!