Heilig water: een eindeloze vernieuwing van het doopsel

Telkens wanneer wij met wijwater worden besprenkeld, onze vingers in een wijwatervont dopen en vervolgens het kruisteken maken, worden wij herinnerd aan ons doopsel.

Van kinds af aan is ons geleerd dat het belangrijk is om bij binnenkomst in een kerk onze vingers in het doopvont of een wijwatervont te dopen en vervolgens met het wijwater het kruisteken te maken.

Dit is een manier om ons de waarde van ons doopsel te herinneren en hoe we deel zijn gaan uitmaken van de Kerk. Door ons met dit heilige water te bevochtigen, ontvangen wij opnieuw de sacramentele genade die wij op dat moment ontvingen en worden wij opnieuw geboren in de Heer. Het is alsof wij onze verbintenis hernieuwen, onze wil om bij het volk van Christus te horen, waarvan wij deel uitmaken vanaf het moment dat wij gedoopt zijn. En omdat het doopsel het sacrament van de verlossing is, brengt de besprenkeling met wijwater ons in direct contact met Jezus.

In het evangelie volgens Johannes zegt Jezus tegen de Samaritaanse vrouw: “Als u de gave van God kende en wist wie het is die tot u zegt: ‘Geef mij te drinken’, dan zou u hem zelf te drinken hebben gevraagd en hij zou u levend water hebben gegeven” (Johannes 4,10). Dit “levende water” waarover Jezus spreekt is zijn persoon. Water is altijd van fundamenteel belang geweest in de Heilige Schrift, als symbool van verlossing en zuivering. De liturgie heeft zich deze geestelijke dimensie van het water toegeëigend en het tot een van haar belangrijkste symbolen gemaakt, samen met het sacrament van het doopsel, en het wijwater tot een sacrament gemaakt.

Heilig water als sacrament

Heilig water is een van de sacramenten, de heilige tekenen die door de Kerk zijn ingesteld om spirituele voordelen te verkrijgen. Deze culten zijn in veel opzichten te vergelijken met de sacramenten, met dit verschil dat de laatste voortkomen uit een goddelijke orde, terwijl de sacramenten zijn ingesteld door de Apostolische Stoel. “De Heilige Moeder Kerk heeft sacramenten ingesteld, die heilige tekenen zijn waarmee, volgens een zekere nabootsing van de sacramenten, vooral geestelijke effecten worden aangeduid en verkregen door het gebed van de Kerk. Daardoor worden de mensen ertoe gebracht de voornaamste werking van de sacramenten te ontvangen, en worden de verschillende levensomstandigheden geheiligd” (Catechismus 1667).

Twee andere zeer belangrijke sacramenten, die net als wijwater nooit mogen ontbreken in het huis van de gelovigen, zijn het kruisbeeld en het heilige zout. Sacramenten hebben een krachtige spirituele werking en dienen om veel alledaagse gebaren en situaties te heiligen. Maar we moeten ze niet zien als magische voorwerpen! Het voorwerp zelf heeft geen kracht, maar de Kerk heeft aan dit materiaal geestelijke kracht toegekend, en het is dus Jezus die via dit voorwerp handelt.

Hoe wijwater gebruiken

De gewone gelovigen kunnen wijwater gebruiken om het kruisteken te maken wanneer zij een kerk binnengaan, door te putten uit wijwatervonten en thuis flesjes wijwater te bewaren. Dit helpt mensen om wat vaker aan Jezus te denken en hun huis te beschermen tegen negatieve en schadelijke invloeden.

Heilig water heeft ook speciale rituele toepassingen. Het kan worden gebruikt om te wijden, te zegenen en uit te drijven, maar alleen een gewijde bedienaar of iemand die onder zijn of haar leiding handelt, kan deze handelingen verrichten. Hetzelfde geldt voor het sprenkelen van wijwater op kisten tijdens begrafenissen.

• Inzegenen: dit betekent een blijvende zegen geven. Het kan worden toegepast op voorwerpen, plaatsen of mensen. Als iets of iemand eenmaal is ingewijd, behoort het toe aan God.
• Zegenen: dit betekent Gods bescherming inroepen over iets of iemand. De Kerk gebruikt vaak wijwater om de gelovigen te zegenen tijdens de sacramenten en ceremonies. Paus Leo IV (847-855) voerde de praktijk in dat priesters elke zondag de gelovigen zegenen en besprenkelen met wijwater.
• Uitdrijvend: zoals alle sacramenten is wijwater zeer effectief als bescherming tegen de duivel. Daarom wordt het overvloedig gebruikt bij exorcisaties, maar ook wanneer men het kwaad wil vermijden.

Hoe wijwater NIET te gebruiken

Het op ongepaste wijze gebruiken van wijwater, zoals elk ander sacrament en meer in het algemeen elk ander heilig symbool, is een ernstige overtreding en soms zelfs godslastering. Heel vaak maken niet-katholieken misbruik van de onnadenkendheid of onwetendheid van gelovigen om hen en hun geloof in diskrediet te brengen, door gebruik te maken van fouten en onzorgvuldigheid bij het gebruik van symbolen en rituelen. Het is heel gemakkelijk om in bijgeloof te vervallen, door sacramenten en sacramenten zelfs verkeerd te gebruiken. We kunnen God niet dwingen ons alles te geven wat we willen, alleen omdat we ons goed gedragen, en nog minder kunnen we dat doen door thuis magische formules en geïmproviseerde riten te gebruiken!

Heilig water heeft geen magische krachten. Het is geen medicijn, het is niet bedoeld om het huis schoon te maken, het is niet bedoeld om het boze oog af te weren als we het altijd in onze zak of om onze nek houden als geluksbrenger. Het is God, en Hij alleen, die beslist wat we verdienen en wat niet, welke goede en slechte dingen ons moeten overkomen. De enige ‘magie’ voor een christen is vertrouwen op Zijn wil, die met nederigheid en overgave aanvaarden, ons best doen om de last te dragen die Hij voor ons heeft uitgekozen en, natuurlijk, de talenten en mogelijkheden die Hij op ons pad brengt, koesteren. Al het andere is irrelevant. Heilig water heeft daarom alleen zin als we het interpreteren als onderdeel van de christelijke reis, als een kostbaar element van verlossing en een verbinding met Christus, met ons Doopsel. Elke andere interpretatie of gebruik valt in de sfeer van bijgeloof, zo niet godslastering, of zelfs heiligschennis, als wij wijwater gebruiken om betoveringen en occulte riten uit te voeren.

Heilig water en wijwaterstoup in de geschiedenis

Zoals gezegd is water in de Heilige Schrift altijd als zeer belangrijk beschouwd. Maar het heeft ook een onvervangbaar praktisch gebruik gehad: om het lichaam te wassen en te reinigen en voor te bereiden op de ritus. Alvorens een basiliek binnen te gaan, moesten de eerste christenen hun handen zeer grondig wassen. Daarom stond bij de ingang van de basiliek, die in die tijd zeer groot was, een fontein, de cantharus of phiala. In Rome vinden we nog steeds een zeer grote en zeer beroemde fontein, nu ondergebracht in de Vaticaanse Musea. Het is een bronzen pijnappel, bijna 4 meter hoog, die in de eerste eeuw bij het Pantheon stond. Na vele verhuizingen vond hij zijn definitieve thuis in de “Binnenplaats van de Pijnappel”.

In de loop der eeuwen veranderde de architectuur van de kerken en werd de ingang steeds kleiner. De fonteinen maakten plaats voor kleine bekkens die helemaal aan het begin van de kerkingang werden geplaatst. Zo ontstonden de wijwatervonten.

In de diocesane normen van Sint Charles Borromeo lezen we hoe een wijwatervont eruit moet zien: “Het voor wijwater bestemde instrument moet van marmer of harde steen zijn, niet poreus en niet gebarsten. Het moet worden geplaatst op een passend versierde pilaster die niet buiten de kerk, maar binnen en, voor zover mogelijk, rechts van degenen die binnenkomen. Er zal er een zijn naast de deur waardoor de mannen binnenkomen en een voor de deur van de vrouwen. Zij mogen niet aan de muur worden bevestigd, maar moeten daarvan op passende wijze worden gescheiden. Ze moeten worden ondersteund door een zuil of voetstuk, waarop niets profaans mag zijn afgebeeld.”

Asperges of aspersoir

Het aspersorium of asperges (van het Latijnse asperges, “tu aspergeras”) is een heilig voorwerp. Het wordt gebruikt om wijwater op mensen of voorwerpen te sprenkelen. Het heeft meestal de vorm van een borstel of een kleine bol met een gat erin, bevestigd aan een metalen handvat met een reservoir om het heilige water in te bewaren. In beide gevallen gaat het om een moderne versie van het instrument. Oorspronkelijk werden een zegel met het heilige water en een in het water gedompeld “aspergillum” gebruikt om de gemeente te besprenkelen. De antifoon die tijdens de besprenkeling wordt gezongen is ontleend aan Psalm 50: “Asperges me Domine hyssopo et mundabor, lavabis me et super nivem dealbabor”.