Het liturgisch jaar: laten we de lucht klaren

De liturgische seizoenen van de Katholieke Kerk zijn de seizoenen waarin het liturgisch jaar is verdeeld. Laten we ze samen ontdekken.

We horen vaak praten over het liturgisch jaar en de liturgische seizoenen in de katholieke kerk. Maar weten we wel waar we het over hebben? In het bijzonder, hoeveel en welke zijn de liturgische seizoenen? Hoe worden ze onderscheiden? Bij Holyart hebben we besloten om de uitleg van de onderverdeling van het liturgisch jaar in liturgische seizoenen samen te vatten in dit artikel om twijfelaars te helpen op een beknopte en synthetische manier te begrijpen hoe de liturgische seizoenen van de Katholieke Kerk zijn georganiseerd.

Waarom vinden wij het belangrijk om hierover duidelijk te zijn? Omdat elk liturgisch seizoen niet alleen voorziet in een andere theologische inhoud in de context van de ceremonies en de liturgie, maar ook in de kleuren die in de vieringen worden gebruikt en in de passages uit de Heilige Schrift die tijdens de Mis worden gelezen. Elk liturgisch seizoen vraagt om een andere houding van de ziel van de gelovige, een instelling van geloof en hart die verandert naargelang de feesten die voor die periode zijn vastgesteld, het moment in het leven van Jezus of de heiligen die er worden gevierd. Er is een tijd van verwachting en een tijd van vervulling, en deze uitspraak geldt meer dan ooit in de cycli en kringlopen van het liturgisch jaar, die al eeuwenlang worden herhaald en waarbij alle christenen betrokken zijn.

Inmiddels kunnen we zeggen dat het liturgisch jaar het leven van Jezus viert en vernieuwt, herverdeeld over een heel jaar. Het hart van het liturgisch jaar is het paastriduum, dat herinnert aan de passie, de dood en de verrijzenis van Jezus.

Het liturgisch jaar begint met de Advent en eindigt met het Plechtigheid van Christus Koning, gevierd op de 34e zondag van de gewone tijd eind november.

Het liturgisch jaar wordt gemeten in weken en bestaat uit het Temporale, dat de cyclus van Advent en Kerstmis omvat, de Paascyclus met Vasten en Pasen en de 34 zondagen van de Gewone Tijd, en het Sanctorale, dat de dagen omvat die gewijd zijn aan de gedachtenis van de heiligen.

Voor iedere christen is het liturgisch jaar een heilsreis, waarin de gelovigen worden uitgenodigd zich onder te dompelen in de aardse en geestelijke ervaring van Jezus, om hun eigen leven te veranderen en waardiger en heiliger te maken naar zijn model.

Liturgische seizoenen in de katholieke kerk

Laten we eerst de liturgische tijden van de katholieke kerk definiëren en tegelijkertijd proberen samen te vatten in welke vieringen en bijbellezingen zij voorzien. Voor de duidelijkheid spreken we over de Romeinse ritus, overgeleverd door de Kerk van Rome en de meest verspreide in het christendom. In de Ambrosiaanse ritus worden alle liturgische seizoenen vervroegd en eindigen de vieringen in de laatste week van het seizoen na Pinksteren.

Zo is het liturgisch jaar ingedeeld.

Advent

De Advent is de tijd van de verwachting: enerzijds vieren we de nakende komst van Jezus, met het oog op Kerstmis, en anderzijds, meer algemeen, vieren we de hoop op Zijn wederkomst aan het einde der tijden (de Parousia, de komst van de verheerlijkte Heer Jezus, met kracht en heerlijkheid).

Dit liturgische seizoen duurt vier weken. Het begint vóór Kerstmis, voorlopig tussen 27 november en 3 december. In de Ambrosiaanse ritus daarentegen duren de weken zes weken.

Advent begint met vespers op de eerste zondag en eindigt met kerstvespers op 24 december en het begin van het liturgische kerstseizoen.

Advent is een tijd van vreugde en hoop, in afwachting van de Verlosser.

De Romeinse ritus gebruikt violet als liturgische kleur en de Ambrosiaanse ritus gebruikt morello, een tint van violet.

Kerstmis

De liturgische kersttijd begint op de avond van 24 december met de vespers en eindigt op de zondag na Driekoningen. Het duurt dus veertien tot twintig dagen.

Net als de Advent, of nog meer, is Kerstmis een tijd van grote vreugde, omdat het de eerste komst viert van Jezus, mens geworden uit liefde voor ons allen.

Gewone Tijd 1

De tijd na Driekoningen valt in de zogenaamde Gewone Tijd, d.w.z. alle perioden van het liturgisch jaar waarin we geen belangrijke feesten vieren. In de Romeinse ritus duurt deze tijd drieëndertig weken, verdeeld in twee verschillende periodes van de Gewone Tijd:

• van de maandag na de zondag van de doop van Jezus, d.w.z. de zondag na Epifanie, tot het begin van de vastentijd (Aswoensdag) ;
• na Pinksteren en tot de daaropvolgende Advent.

De liturgische kleur van de Gewone Tijd is groen, zowel voor de Romeinse als voor de Ambrosiaanse ritus.

Tijdens de Gewone Tijd concentreren de Kerk en de gelovigen zich op het lezen en begrijpen van de evangeliën, volgens de driejarige leescyclus die in het Lectionarium is vastgelegd. De leescyclus wordt aangeduid met A – B – C :

• Jaar A: de meeste evangelieteksten uit MATTHEW.
• Jaar B: de meeste evangelieteksten uit MARC.
• Jaar C: de meeste evangelieteksten van Lucas.

Het Evangelie volgens JOHN wordt elk jaar met Pasen gelezen en wordt gebruikt voor andere liturgische seizoenen, zoals Advent, Kerstmis en de Veertigdagentijd.

Veertigdagentijd

De vastentijd duurt veertig dagen en gaat vooraf aan de viering van Pasen.

Hij begint op Aswoensdag en eindigt op Witte Donderdag.

In de Ambrosiaanse ritus begint de vastentijd echter op de zondag na Vastenavond en eindigt op Witte Donderdag.

Er zijn dus vijf zondagen in de vastentijd: de zesde opent de Goede Week en staat bekend als Palmzondag en Passiezondag.

Deze liturgische periode herinnert aan de veertig dagen die Jezus in de woestijn doorbracht.

Het is een periode van boetedoening, gebed en voorbereiding op Pasen, waarin we strijden tegen de zonde om Jezus en zijn offer waardig te zijn.

De Goede Week is de week vóór Pasen en is de belangrijkste week van het jaar. In deze week volgen we Jezus vanaf zijn intocht in Jeruzalem (Palmzondag) tot zijn arrestatie, lijdensweg, dood en begrafenis.

Witte Donderdag herinnert aan het Laatste Avondmaal en opent het plechtige Paastriduüm, de centrale tijd van het liturgische jaar, want in deze drie dagen stelde Jezus de Eucharistie en het ambtelijk priesterschap in, en sprak Hij het gebod van broederlijke liefde uit.

Goede Vrijdag herinnert ook aan Zijn kruisdood.

Op Stille Zaterdag wordt elke liturgische viering opgeschort om te herinneren aan Jezus’ afdaling in de hel, terwijl we ons voorbereiden op de Paasnacht (de nacht tussen zaterdag en zondag).

De liturgische kleur van de vastentijd is violet, of morello voor de Ambrosiaanse ritus.

De Ambrosiaanse ritus begint de vastentijd met de eerste vespers op de zondag na Aswoensdag en eindigt op de avond van Witte Donderdag, in totaal veertig dagen.

Samengevat

• Palmzondag: herdenkt de plechtige intocht van Jezus in Jeruzalem.
• Paastriduum: bestaat uit :
• Witte Donderdag (Laatste Avondmaal). Na de Mis wordt de Eucharistie in het tabernakel geplaatst, versierd met bloemen en lichtjes, om aanbeden te worden door de gelovigen, die de nacht herdenken die Jezus doorbracht in de Hof van Olijven. Het herinnert aan het Laatste Avondmaal. De bisschoppen en alle presbyters roepen de Heilige Geest aan om de oliën te zegenen die zullen worden gebruikt voor de sacramenten en die de beloften van hun wijding vernieuwen.
• Goede Vrijdag (Passie van de Heer). De evangeliepassages uit het lijdensverhaal van Jezus worden gelezen en daarna bidden we samen voor alle behoeftigen in de wereld, waarbij we Gods barmhartigheid inroepen. Dit wordt gevolgd door een processie van aanbidding van het kruis dat de wereld redde en de communie met het brood dat tijdens de Mis van Witte Donderdag werd geconsacreerd.
• Heilige Zaterdag – Paaswake: dit is de opmaat tot de Paaswake. Het begint met de Liturgie van het Licht, die plaatsvindt buiten de kerk waar de Paaskaars wordt aangestoken, en wordt voortgezet met de gelovigen die in het donker de kerk binnengaan. Daarna volgt de Liturgie van het Woord, met lezingen over het Joodse Pasen (de vlucht van de Joden uit Egypte). De klokken, die sinds Witte Donderdag hadden gezwegen, luiden weer. Daarna volgen de doopliturgie, waarin het doopwater wordt gezegend, en de eucharistische liturgie, die herinnert aan de dood en verrijzenis van Jezus.

De paastijd

De Paaswake markeert het einde van de vastentijd en het begin van Pasen, wanneer we de triomf van Jezus Christus over de dood vieren.

Pasen is een periode van vijftig dagen die duurt tot het einde van Pinksteren.

Gedurende deze periode wordt de vreugde van de Verrijzenis gevierd met een opeenvolging van ceremonies en liturgische feesten op elke zondag van de Eastertide.

Veertig dagen na Pasen wordt de Hemelvaart van Jezus gevierd, die samen met Pasen en Pinksteren een van de belangrijkste feesten van de kerkelijke kalender is. Het is het moment waarop Jezus, na te zijn gestorven en begraven, opstijgt naar de hemel.

Vijftig dagen na Pasen vieren we Pinksteren, de neerdaling van de Heilige Geest op de Apostelen, die het begin van hun evangelische zending en de geboorte van de Kerk inluidde.

De liturgische kleur is wit, rood voor Pinksteren.

Gewone tijd 2

Zoals gezegd begint na Pinksteren de tweede periode van de Gewone Tijd. Dit zijn perioden van luisteren naar en nadenken over het Woord van de Heer. De thema’s veranderen naarmate de Advent nadert.

De liturgische kleur is nog steeds groen.

De Ambrosiaanse ritus verdeelt de Gewone Tijd na Pinksteren in drie verschillende momenten:

• Weken na Pinksteren (liturgische kleur: rood);
• Weken na het Martelaarschap (liturgische kleur: rood);
• Weken na de Inwijding (liturgische kleur: groen).

Kleuren van katholieke liturgische gewaden

Met betrekking tot de verschillende liturgische seizoenen hebben we al een opsomming gegeven van de kleuren van de liturgische gewaden op de verschillende feesten. Elk van deze kleuren heeft een precieze betekenis, en ze werden gecodificeerd door Paulus VI in de Romeinse ritus in 1969. Er zijn vier van de belangrijkste:

• wit (Pasen)
• groen (gewone tijd)
• rood (Palmzondag, Goede Vrijdag, Pinksteren)
• violet (Advent, Veertigdagentijd, Dodenmis).

Maar er zijn ook andere kleuren voor liturgische gewaden die alleen bij specifieke gelegenheden of als alternatief voor de canonieke kleuren worden gebruikt:

• roze (derde zondag van de Advent en vierde zondag van de Veertigdagentijd) ;
• lichtblauw (vieringen ter ere van de Heilige Maagd Maria) ;
• goud (plechtigheden van bijzonder belang) ;
• zwart (dodenmis).

Het liturgisch jaar uitgelegd aan kinderen

Kinderen en jongeren leren hoe het liturgisch jaar georganiseerd is, kan een waardevolle manier zijn om hen vertrouwd te maken met de belangrijkste feesten, periodes en liturgische kleuren. Kleuren kunnen een uitstekende manier zijn om kinderen te helpen de verschillende liturgische seizoenen te begrijpen.

Violet is de kleur waarmee het wachten op de geboorte van Jezus (Advent) en de voorbereiding op Pasen (Veertigdagentijd) worden gevierd. In beide perioden moeten we ons gebed intensiveren en wijzer worden.

Wit is de kleur van Kerstmis, toen Jezus als kind ter wereld kwam en mens werd voor onze verlossing. Het is ook de kleur van Pasen, toen Jezus stierf en opstond voor ons allen.

Rood is de kleur van de Heilige Geest, gebruikt om Pinksteren te vieren, maar het is ook de kleur van het bloed van de Passie, daarom gebruiken de priesters het voor de feesten van de Heilige Martelaren, Palmzondag en Goede Vrijdag.

Groen tenslotte duidt op de Gewone Tijd, waarin we moeten mediteren, bidden en de leer van Jezus moeten beleven. Het is verdeeld in twee periodes: van het einde van Kerstmis tot het begin van de vastentijd, en van het einde van Pasen tot het einde van het liturgische jaar.