Sint Gregorius: de Verlichter

Gregorius I de Verlichter, apostel van de Armeniërs en vereerd door de Koptische en Orthodoxe kerken, is om een heel speciale reden beroemd in Italië. Laten we eens kijken wat die reden is.

De heilige Gregorius, bekend als de Verlichter, was degene die Armenië het christelijke geloof heeft doen aannemen door middel van een lange en moeilijke evangelisatiecampagne die hij meerdere jaren heeft geleid, waarbij hij het opnam tegen veel lokale heren die nog steeds trouw waren aan het heidense geloof. Daarom wordt hij vereerd als de stichter en beschermheilige van de Armeens-Apostolische Kerk en wordt hij door de Armeniërs op drie liturgische feesten gevierd. In het bijzonder viert de Armeense kerk hem op 9 juni. Andere kerken vieren zijn nagedachtenis op 30 september. In de traditionele iconografie is zijn embleem de bisschoppelijke kromstaf. De Armeense kerk heeft zich altijd onderscheiden door haar constante trouw aan Rome, ondanks talloze vervolgingen en pogingen om haar uit te roeien, met name door het Sovjetregime, en ondanks de invloeden van de orthodoxe kerken. Het is vooral aan Gregorius I dat we de kracht van deze nationale kerk te danken hebben.

Hij was de auteur van dertig disciplinaire en morele canons die werden toegevoegd aan de Armeense versie van de codes van het Concilie van Nicea. Talloze gebeden in het Armeense brevier en een twintigtal homilieën worden ook aan de heilige toegeschreven, hoewel dit waarschijnlijk recentere geschriften zijn die geïnspireerd zijn op originelen van zijn hand.

Zijn relikwieën worden op verschillende plaatsen bewaard. Zijn rechterhand bevindt zich in Etchmiadzin en wordt gebruikt om elke nieuwe Katholikos te zegenen, d.w.z. elke nieuwe patriarch van de kerk (de term Katholikos definieert het hoofd van bepaalde kerken die zich buiten het Romeinse Rijk ontwikkelden), terwijl zijn linkerhand zich in Sis bevindt. De schedel van de heilige Gregorius, gestolen uit Constantinopel om hem voor vernietiging te behoeden, wordt bewaard in de kerk van de heilige Gregorius van Armenië in Napels, in een prachtig zilveren reliekschrijn dat de abdis Anna Maria Ruffo in 1788 speciaal liet maken door een vooraanstaande Napolitaanse fabrikant. Ook in Nardò wordt de heilige vereerd als beschermheilige nadat een van zijn wonderen de stad had gered van de aardbeving van februari 1743. In de kathedraal van Nardò staan een zilveren buste en een relikwie van de onderarm van de heilige.

Geschiedenis

Gregorius werd geboren in een koninklijke Arsacidische dynastie. Zijn vader, Anak, vermoordde de Armeense koning Khostroe I, waardoor de hele familie gedwongen werd het land te ontvluchten en toevlucht te zoeken in Cappadocië. Gregorius’ moeder, Okohe, was waarschijnlijk de eerste inspiratie voor zijn religieuze roeping. In Caesarea, waar de familie zich had gevestigd, begon Gregorius te studeren bij Eutalio, een edelman die zich tot het christendom had bekeerd. Hij trouwde met Mariam, een adellijke dame, en zij schonk hem twee zonen, Vrtanes en Aristakes. Maar toen besloot hij terug te keren naar Armenië om de christelijke boodschap naar zijn vaderland te brengen. In die tijd regeerde koning Tiridate III over Armenië, de zoon van de heerser die door zijn vader was gedood en die christenen als rebels en maatschappijverstorend beschouwde. De koning begon al snel de christenen in Armenië te vervolgen, vooral missionarissen die proselieten maakten. De prediker Gregorius, die een opmerkelijk aantal volgelingen had, werd op zijn bevel gevangen gezet in de vestinggevangenis van Khor Virap (diepe put), in de stad Artašat. Hier bleef Gregorius dertien jaar gevangen en onderging hij allerlei martelingen.

Na jaren van vervolging tegen de christenen, wordt er gezegd dat de koning een vreselijke ziekte kreeg, waarvan de oorzaken voor alle hofartsen mysterieus bleven en geen enkele behandeling effectief was. Toen, op een nacht, zag de zus van de vorst in haar droom een gevangene prediker begiftigd met wonderbaarlijke krachten, die haar broer had kunnen redden. Ze rende naar Tiridate, die haar woorden eerst negeerde, maar toen, uitgeput door ziekte, instemde met de vrijlating van Gregorius. Volgens de legende herstelde de koning volledig dankzij de voorspraak van de heilige en bekeerde hij zich tot het christendom. In 301 maakte Tiridates het christendom tot staatsgodsdienst en trotseerde daarmee het Romeinse Rijk, dat nog steeds de aangrenzende gebieden bezet hield. Gregorius speelde een fundamentele rol in de bekering en evangelisatie van het land. Hij veranderde tempels in kerken en werd gekozen tot opperherder van Armenië. In Caesarea, waar hij in ballingschap was opgegroeid, werd hij gewijd door bisschop Leonce en nam hij bezit van de oude bisschopszetel van Astisat. Van hieruit zette hij zijn evangelisatiewerk voort door nieuwe bisschoppen en priesters te wijden en hen door het hele land te sturen. Zijn twee zonen Aristakes en Vertanes voegden zich ook bij hem om hem te helpen en de laatste nam zijn plaats in als hoofd van de Armeense kerk toen hij stierf in 328, terwijl de heilige in een kluizenaarswoning verbleef.

De kerk van Sint Gregorius van Armenië in Napels

Laten we terugkeren naar de inleiding van ons artikel. Wat verbindt de heilige Gregorius de Verlichter met ons land en in het bijzonder met de stad Napels? Als we het hebben over de relikwieën van de heilige Gregorius, hebben we er al aan herinnerd hoe zijn schedel werd gered van de beeldenstorm in Constantinopel en naar de aan hem gewijde kerk in Napels werd gebracht, en vandaag de dag nog steeds wordt bewaard in de zilveren reliekhouder die speciaal voor hem werd gemaakt door abdis Anna Maria Ruffo. De kerk staat in de straat met dezelfde naam, tussen de grote en kleine decumani van het historische centrum, en getuigt van het feit dat de stad al in 930 kon bogen op de aanwezigheid van monniken uit het oosten. Het lijkt erop dat de kerk werd gebouwd op de ruïnes van een tempel voor Ceres, waar het klooster dat Helena van Constantinopel, de moeder van Constantijn, wilde, al was gebouwd.

Later brachten enkele nonnen onder leiding van de heilige Patricia hier de relikwieën van de heilige Gregorius de Verlichter, patriarch van Armenië, en daarom werd de kerk in 1205 aan onze heilige gewijd. Een gemeenschap van Benedictijner nonnen vestigde zich vervolgens in dit complex en eeuwenlang leefden ze een leven dat diep geworteld was in het stedelijk weefsel, zoals gebruikelijk was voor hun orde. In 1566 werden ze echter verplicht om ingesloten te blijven. Tegelijkertijd werd de kerk volledig herbouwd, gescheiden van het klooster en verrijkt met een klokkentoren. Het werd ook versierd met prachtige werken in de oosterse barokstijl, zoals de majolica koepel en de monumentale kloostergang. Daarna, rond 1745, brachten verdere renovaties de kerk in lijn met de rococostijl, zoals de kostbare gravures op het plafond van het schip, de koorhekken, het stucwerk en het verguldsel.

Sinds het begin van de 20e eeuw wordt de kerk beheerd door de Zusters Dienaressen van de Eucharistie, die in het klooster ernaast wonen. Naast de schedel van de heilige Gregorius en andere relikwieën van de Verlichter, herbergt de kerk ook het lichaam van de heilige Patricia, die hierheen werd gebracht na de Eenheid van Italië. Patricia was een Byzantijnse non die heel jong stierf, een afstammeling van Constantijn en beschermheilige van Napels. In haar cultus wordt het wonder van het vloeibaar worden van bloed gevierd, dat volgens de traditie plaatsvindt op dinsdagen en in het bijzonder op de feestdag van de heilige Patricia, 25 augustus.

Het kloostercomplex van Sint-Gregorius de Armeniër is nog steeds een van de grootste in de stad.

Via San Gregorio Armeno in Napels

De kerk van Sint Gregorius rijst op uit een straat in het historische centrum die de naam van dezelfde heilige draagt en is wereldberoemd om één bijzonder kenmerk. Het is de thuisbasis van de winkels en werkplaatsen van de ambachtslieden die de meest beroemde santons en wiegaccessoires maken. De workshops beginnen begin november en duren tot 6 januari. Dit is de geboorteplaats van de Napolitaanse wieg zoals wij die kennen, met zijn figuurtjes en zijn unieke en speciale karakters, die elk jaar worden vernieuwd met de toevoeging van nieuwe karakters, vaak afkomstig uit de wereld van sport, politiek of entertainment. Een mix van heilig en wereldlijk, oud en modern, die door de eeuwen heen is blijven bestaan en een unieke, legendarische traditie tot leven brengt.

Via San Gregorio Armeno is een smalle straat, een stenoporo, zoals we de typische Griekse urbanistische straten definiëren die alomtegenwoordig zijn in het historische centrum van Napels. In het bijzonder verbindt deze straat loodrecht twee van de belangrijkste straten in het hart van Napels, Via dei Tribunali en Spaccanapoli. De kerk van Sint Gregorius de Armeniër rijst min of meer in het midden op en gaf zijn naam aan de straat, die voorheen Via San Liguoro heette. We hebben al gezegd dat er vroeger, op de plek waar de eerste kerk werd gebouwd, een tempel stond die gewijd was aan de godin Ceres. Aan deze bijzondere godin van de vruchtbaarheid en de oogsten brachten de mensen offers in de vorm van terracotta beeldjes, die werden gemaakt in de ambachtelijke winkeltjes die al in dezelfde straat bestonden. De traditie van meester-kribbe-makers zou hier deels uit voort kunnen komen. Later werden de winkeltjes die de beeldjes voor Ceres maakten omgevormd tot werkplaatsen die de santons voor de Napolitaanse kerststal maakten, die rond 1700 ontstond. Maar waarschijnlijk kozen de ambachtslieden van de wiegjes ervoor om hun creaties te maken en ze in deze specifieke straat uit te stallen, niet alleen om de heidense traditie van Ceres in stand te houden, maar ook vanwege de devotie die was ontstaan rond de heilige Gregorius en de heilige Patricia. Eeuwenlang brachten gelovigen die genade hadden gekregen van een van deze twee heiligen beeldjes van de wonderbaarlijke man of vrouw naar de kerk van Sint-Gregorius.

In deze tijd van het jaar bruist de Via San Gregorio Armeno al van de activiteit in de aanloop naar de kerstfestiviteiten. Laten we eens kijken wat de ambachtslieden dit jaar weer bedenken om ons in vervoering te brengen!