Symbool van geloof en moed: Jeann d’Arc, heilige krijger

Jeanne d’Arc, ook bekend als La Pucelle d’Orléans, is een Franse nationale heldin. Haar figuur inspireerde de toewijding van haar tijdgenoten en haar tragische einde heeft van haar een heilige gemaakt die vandaag de dag nog steeds geliefd en vereerd is binnen de katholieke kerk.

Wat weten we nu echt over Jeanne d’Arc? Laten we beginnen met te zeggen dat ze een van de 10 christelijke vrouwen is die de Kerk en de wereld hebben veranderd. Ze wordt onder de heiligen evenveel herinnerd om haar spirituele kracht als om het zwaard dat ze hanteerde in naam van het geloof. En dit is nog verrassender als je bedenkt dat ze nog maar een jonge vrouw was.

Er zijn boeken en films over haar geschreven, waarin een of ander aspect van haar controversiële figuur wordt belicht. Controversieel omdat we vandaag de dag weten dat ze een zeer jonge boerin was die door God geroepen werd om een test van moed en geloof te doorstaan waar veel volwassen mannen en ervaren soldaten niet toe in staat zouden zijn geweest. Ze werd geprezen als een heilige, maar werd uiteindelijk beschuldigd van hekserij en stierf op negentienjarige leeftijd op de brandstapel.

Desondanks werd ze in 1909 door paus Pius X zalig verklaard, maar al eerder had paus Callistus III in 1456 het proces dat haar dood had bezegeld nietig verklaard en haar gerehabiliteerd. In 1920 riep Benedictus XV Jeanne uit tot heilige en sinds 1922 is ze de beschermheilige van Frankrijk en andere landen. Paus emeritus Benedictus XVI toonde ook interesse in deze jonge heilige tijdens zijn algemene audiëntie op 26 januari 2011 en vergeleek haar met de heilige Catharina van Siena, beschermheilige van Italië.

Hoe kan een vermeende heks een heilige worden? Om deze schijnbare tegenstelling te begrijpen, moeten we ons verdiepen in het tijdperk en de historische context waarin Jeanne leefde, vocht en stierf. Een tijd waarin de mens meer dan ooit in staat was om tot grote hoogten van genialiteit en artistieke expressie te stijgen en tegelijkertijd barbaarsheid en ondraaglijke wreedheid aan de dag te leggen. Het is waar dat het verhaal van Jeanne zich niet alleen afspeelt aan het begin van de Renaissance, maar toen deze tegenstelling tussen spirituele, intellectuele en artistieke verheffing en wreedheid en de lage waarde van het menselijk leven al gevestigd was.

Laten we proberen het verhaal van Jeanne d’Arc beter te begrijpen, de heilige strijder, de Maid of Orleans, zoals haar tijdgenoten haar noemden.

Het verhaal van Jeanne d’Arc

We hebben het al gehad over de periode waarin Jeanne d’Arc leefde en stierf, een periode die het midden houdt tussen de late Middeleeuwen en de vroege Renaissance. Een belangrijke gebeurtenis in het leven van Jeanne was het conflict tussen het Koninkrijk Engeland en het Koninkrijk Frankrijk tussen 1337 en 1453, bekend als de Honderdjarige Oorlog. Daarnaast verscheurde het Westerse Schisma tussen 1378 en 1417 de Westerse Kerk, waarbij pausen en antipausen vochten om de controle over het pontificaat.

Tegen de achtergrond van deze lange en verschrikkelijke oorlog werd Jeanne in 1412 geboren in Domrémy, in het noordoosten van Frankrijk. Jeanne werd geboren in een eenvoudige boerenfamilie. Ze was onwetend en analfabeet, maar toonde al op jonge leeftijd een voorliefde om de armen en behoeftigen te helpen. Haar jeugd werd gekenmerkt door liefdadigheid, barmhartigheid en zelfopoffering.

Toen ze dertien was, begon ze te beweren dat ze bezocht was door de heilige aartsengel Michaël, de heilige Catharina en de heilige Margaretha. Deze drie weldadige aanwezigen spraken tot haar met hemelse stemmen, soms manifesteerden ze zich met lichtflitsen, soms met echte visioenen.

Toen in 1429 de Engelsen, geholpen door hun Bourgondische bondgenoten, op het punt stonden Orléans te veroveren, een stad van onschatbare economische en strategische waarde voor de Fransen, kreeg Jeanne het bevel om het ouderlijk huis te verlaten en Charles Valois, dauphin en kroonprins van Frankrijk (die later de troon zou bestijgen als Charles VII), te hulp te komen.

Jeanne, die toen zeventien was en op het punt stond om uitgehuwelijkt te worden, overtuigde haar ouders van het belang van haar missie en slaagde erin om eerst een ontmoeting te krijgen met de kapitein van het bolwerk van Vaucouleurs en, toen hij eenmaal overtuigd was van haar goede trouw, met de kroonprins zelf in het kasteel van Chinon.

Charles vertrouwde dit vreemde jonge meisje, dat beweerde door God te zijn uitgenodigd om Frankrijk en haar recht op de troon te redden, niet meteen.

Hij onderwierp haar aan talrijke grondige onderzoeken, uitgevoerd door ervaren theologen en hooggeplaatste kerkelijken, eerst in Chinon en daarna in Poitiers.

Toen hij eindelijk overtuigd was, gaf Karel hem de taak om de militaire expeditie naar Orléans te begeleiden. Hoewel ze geen enkele militaire functie had gekregen, begon Jeanne de soldaten een bijna monastieke levensstijl op te leggen: ze hield prostituees weg, verbood plundering en geweld en zelfs godslastering. Ze verordende ook dat ze vaak moesten gaan biechten en twee keer per dag samen moesten bidden aan de voeten van de onbevlekte standaard, die voorstelde hoe God zijn zegen gaf aan de blauwoog, het symbool van de Franse monarchie, met aan weerszijden de aartsengelen Michael en Gabriël.

Jeanne reed op een wit paard, droeg een harnas en droeg een zwaard om haar middel, als een soldaat. Al snel begon iedereen, soldaten en burgers, haar Jeanne la Pucelle te noemen. Naast de reizende soldaten sloten veel vrijwilligers zich bij haar aan, geïnspireerd door haar figuur en haar vurigheid.

In Orléans, nu uitgeput na een lang beleg, onderhandelde Jan de Bastaard over een overgave met Filips de Stoute, hertog van Bourgondië en bondgenoot van de Engelsen. Jeanne arriveerde in de stad met proviand en versterkingen voor de uitgeputte troepen.

Hoewel de Bastaard haar had gewaarschuwd geen militaire actie te ondernemen, klom Jeanne diezelfde avond nog op de terrassen en richtte zich tot de Engelse troepen met de opdracht zich over te geven en te vertrekken, waarop ze reageerden met beledigingen en bedreigingen. Na dagen van gevechten, waarin Jeanne in de frontlinie vocht, de Franse soldaten aanmoedigde met haar voorbeeld en talloze wonden opliep, werden de Engelsen gedwongen zich terug te trekken.

Na de overwinning bij Orléans zette Jeanne haar mars door Frankrijk voort. Ze behaalde nog een klinkende overwinning bij Patay en maakte de weg vrij voor de wijding van koning Karel VII in Reims.

Maar hier begon de gelijkenis van Jeanne’s nakomelingen. Nu de oorlog voorbij was, althans voorlopig, en “haar” koning op de troon zat, leek ze geen reden meer te hebben om vooruit te komen. Ze bleef echter de Engelsen en Bourgondiërs op Franse bodem tegen zich in het harnas jagen en negeerde de groeiende afgunst en vijandigheid van het hof jegens haar. Mensen die haar ontmoetten beschouwden haar als een heilige uit de hemel en vroegen haar om wonderen.

Het was in Margny op 23 mei 1430 dat ze uiteindelijk gevangen werd genomen door de Bourgondiërs en vervolgens werd overgedragen aan de Engelsen voor een aanzienlijk losgeld. Karel VII heeft nooit geprobeerd om haar te bevrijden, noch bood hij losgeld aan en liet haar aan haar lot over. Haar gevangenschap door de Engelsen was erg zwaar en uiteindelijk werd Jeanne voor het gerecht gebracht “sterk verdacht van talrijke misdaden in de geur van ketterij”.

Het proces en de dood op de brandstapel

Het proces tegen Jeanne d’Arc was vanaf het begin een farce. De Universiteit van Parijs, de bewaarplaats van burgerlijke en kerkelijke rechtspraak, was volledig ondergeschikt aan de Engelsen, die Jeanne al hadden veroordeeld en haar dood wilden. Haar dood zou hen niet alleen bevrijd hebben van een gevaarlijk en geliefd symbool op Franse bodem, maar zou ook het gezag van Karel VII in diskrediet hebben gebracht.

Het was een inquisitoriaal tribunaal dat haar berechtte voor ketterij en Jeanne accepteerde het vonnis nooit. Ze werd veroordeeld op basis van valse beschuldigingen en gedwongen om haar geloof te herroepen. Zelfs in de gevangenis bleef Jeanne bezoek ontvangen van haar hemelse vrienden, die haar aanspoorden haar martelaarschap te aanvaarden.

Op 30 mei 1431 werd ze levend verbrand in Rouen. Ze vroeg een priester om een kruis hoog voor de brandstapel te houden, zodat ze kon sterven terwijl ze naar de gekruisigde Jezus keek en Zijn naam riep.

Herziening van het vonnis

Pas nadat de Fransen de herovering van heel Frankrijk hadden voltooid, in 1455, beval paus Callistus III een herziening van het proces tegen Jeanne d’Arc. Het jaar daarop werd het proces nietig verklaard en werd Jeanne volledig onschuldig verklaard aan de beschuldigingen van ketterij.

In 1909 werd ze door paus Pius X zalig verklaard.

In 1920 werd ze heilig verklaard door paus Benedictus XV. In 1922 werd Jeanne beschermheilige van Frankrijk.

Jeanne d’Arc als de heilige Catharina van Siena

We hebben al gezegd hoe paus Benedictus XVI Jeanne d’Arc wilde vergelijken met de heilige Catharina van Siena, beschermheilige van Italië en Europa. Beiden waren jonge meisjes toen ze hun roeping ontvingen, beiden kwamen uit nederige families en beiden kozen ervoor God te dienen, niet in een klooster, maar op het slagveld, beiden ten dienste van de armen en de zieken.

Bovendien leefden zowel Jeanne d’Arc als Catherine in een periode van diepe crisis voor de Kerk, met het Westerse Schisma en de oorlogen die Europa verscheurden. Terwijl Jeanne vocht om Karel VII op de troon te krijgen, vocht Catherine tegen de Anti-Pauselijke Liga en probeerde ze paus Gregorius XI te overtuigen om van Avignon terug te keren naar Rome.

Paus Benedictus zei over hen: “We zouden hen (Jeanne d’Arc en Catharina van Siena) kunnen vergelijken met de heilige vrouwen die op Golgotha bleven, naast de gekruisigde Jezus en Maria zijn Moeder, terwijl de Apostelen vluchtten en Petrus zelf hem drie keer verloochende”.

Grote vrouwen, die geloof en dienstbaarheid aan God tot het ultieme doel van hun leven maakten, en zelfs niet stopten toen ze het martelaarschap moesten trotseren, in het geval van Jeanne, en het lijden in het geval van Catharina.